Światowej sławy biolog, wielokrotnie nominowany do Nagrody Nobla, który w czasie okupacji sowieckiej i niemieckiej Lwowa z narażeniem własnego życia ocalił tysiące ludzi: profesorów, przedstawicieli inteligencji lwowskiej, młodzieży akademickiej i licealnej, członków ruchu oporu.

Urodził się 2 września 1883 roku w miasteczku Přerow na Morawach w rodzinie morawskich Niemców. Po przedwczesnej śmierci ojca wychowywał się w polskiej tradycji kulturowej. Jego ojczym, Józef Trojnar był profesorem gimnazjalnym w Jaśle i Stryju.

Studia przyrodnicze ukończył w 1907 roku na Uniwersytecie Lwowskim, tu się doktoryzował i habilitował w 1913 roku. W czasie I wojny światowej został powołany do wojska jako parazytolog. Rozpoczął badania nad nękającą wówczas świat epidemiczną chorobą – tyfusem plamistym i roznoszącymi go wszami. W wyniku gruntownych badań wynalazł pierwszą na świecie skuteczną szczepionkę przeciw tej groźnej chorobie. Jego wynalazkiem było wykorzystanie wszy jako zwierząt laboratoryjnych, co umożliwiło dalsze badania nad tyfusem.

Światowy rozgłos przyniosła Weiglowi akcja szczepień przeciw durowi plamistemu w katolickich misjach belgijskich w Chinach. Uratowano dzięki nim nie tylko wielu misjonarzy, ale także tysiące Chińczyków. Otrzymał za to najwyższe odznaczenie papieskie – order św. Grzegorza, odznaczenia belgijskie, członkostwo wielu instytucji naukowych, jego kandydaturę wystawiono do nagrody Nobla. Do lwowskiego Instytutu prof. Weigla przyjeżdżali naukowcy z całego niemal świata by poznawać tajniki wiedzy biologicznej i uczyć się metod badawczych.

W 1939 roku profesor Weigl wyjechał do Abisynii, gdzie pomagał w opanowaniu epidemii duru plamistego. Wobec zagrożenia wojennego zdecydował się na przerwanie tych prac i powrót do kraju. Wiedział bowiem, że tam, gdzie wojna, tam również pojawia się tyfus. W okresie pierwszej okupacji sowieckiej Lwowa produkcja szczepionki przeciwtyfusowej została znacznie rozbudowana. Profesor w miarę skromnych wówczas możliwości chronił przed sowieckimi represjami pracowników Instytutu, a nawet doprowadził do zwolnienia z zesłania do Kazachstanu m.in. prof. Stefanii Skwarczyńskiej, jej dwóch małych córek i matki.

Po wkroczeniu Niemców do Lwowa w czerwcu 1941 roku i zamordowaniu przez nich grupy 25 polskich profesorów i kilkunastu członków ich rodzin na Wzgórzach Wuleckich sytuacja, w jakiej znalazło się lwowskie środowisko naukowe, stała się bardzo trudna. Skłoniło to Weigla do podjęcia się trudnego dzieła dalszego prowadzenia Instytutu na potrzeby armii niemieckiej. Widział w tym możliwość pomocy dla licznej rzeszy pozbawionych pracy profesorów i asystentów. Wymógł na Niemcach prawo do całkowitej decyzji w doborze personelu, biorąc za niego pełną odpowiedzialność. Instytut zaczął wzrastać w postępie geometrycznym.

Profesor Weigl nigdy nie zaparł się swojej przybranej ojczyzny. Skutecznie oparł się prośbom i żądaniom Niemców, by podpisać Reichslistę. Uratował, jak się dziś ocenia, około 5 tysięcy przedstawicieli lwowskiego środowiska naukowego, zagrożonej wywozem do Niemiec młodzieży akademickiej i gimnazjalnej, bojowników ruchu oporu. Szczepionka nielegalnie trafiała do ludności cywilnej, partyzantów, partyzantów także do warszawskiego getta.

Pod koniec wojny profesor Weigl wyjechał do Krościenka, zaś po wojnie kontynuował swe badania najpierw na Uniwersytecie Jagiellońskim, później – aż do emerytury w 1951 roku na Uniwersytecie w Poznaniu. Zmarł 11 sierpnia 1957 roku w Zakopanem, został pochowany na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie.

Niedoceniany przez komunistyczne władze, oczerniany przez niektórych swoich współpracowników o kolaborację z Niemcami, nie doczekał się Weigl pomników i uznania. Dlatego temu wspaniałemu człowiekowi, Polakowi z wyboru, gorącemu lwowskiemu i polskiemu patriocie składamy dziś hołd i gorące podziękowanie.

Niech pamiętają o nim nie tylko ci, którzy bezpośrednio zawdzięczają mu życie ale i cały Naród.

Stanisław Kosiedowski

1) W badaniach nad tyfusem plamistym

1. Opracowanie oryginalnej metody laboratoryjnego sztucznego zakażenia stawonogów niefizjologiczną drogą (wszy zakażano drogą analną, przez mikrolewatywkę). Metoda ta nie jest ograniczona do eksperymentów z Rickettsia prowazeki. Umożliwiło to hodowanie zarazka tyfusu plamistego, rozmnażania go w dowolnej ilości, a tym samym udostępnienia zarazka dla eksperymentów i badań wszystkich badaczy tyfusu plamistego na świecie. Koncepcja Weigla zastosowania wszy i innych owadów należących do rzędu Anoplura jako nowego typu zwierząt doświadczalnych została wykorzystana przez wielu autorów w pracach dotyczących różnych drobnoustrojów.
2. Otrzymanie powyższą metodą czystych hodowli Rickettsia prowazeki we wszach i utrzymanie ich przy życiu. Od 1916 roku do chwili obecnej są one uznane jako szczepy standardowe.
3. Udowodnienie, że Rickettsia prowazeki jest istotnie zarazkiem duru plamistego.
4. Wypracowanie metody badania Rickettsii prowazeki i innych rickettsii.
5. Wykazanie, że Rickettsia prowazeki nie jest zarazkiem przesączalnym
6. Wprowadzenie jedynego niezawodnego kryterium diagnozy tyfusu plamistego – aglutynacji z czystą hodowlą Rickettsia prowazeki (nazwana przez Ch. Nicolle’a reakcją Weigla)
7. Wytworzenie szczepionki przeciw tyfusowi plamistemu z czystej hodowli Rickettsia prowazeki i rozwinięcie produkcji tej szczepionki na wielką skalę. Zastosowanie tej szczepionki we wszystkich częściach świata. Zaszczepienie około 20 mln ludzi.
8. Stwierdzenie, że odporność po przebytym tyfusie plamistym może być przemijająca i może zostać przełamana infekcją („huraganową”) u strzykaczy. <
9. Wykazanie, że wszystkie drobnoustroje z materiału zarazka duru osutkowego, wyhodowane na pożywkach, nie odpowiadają zarazkowi duru osutkowego i nie wywołują we wszy zakażenia Rickettsią prowazeki. Ta ostatnia ginie na konwencjonalnych pożywkach.
10. Odkrycie kilku nowych gatunków Rickettsii, m.in. najważniejszej – Rickettsii Rocha-Limae i dokładne zbadanie ich własności morfologicznych i biologicznych.
11. Wykazanie, że zarazek tyfusu Gór Skalistych, Dermacentrovenus ricketssii, przeniesiony na wesz, po szeregu pasażach nie przeistacza się w R. Prowazeki, ale zachowuje swój charakter gatunkowy zarazka tyfusu Gór Skalistych.
12. Wykazanie, że ciałka Moosera znajdowane przy tyfusie meksykańskim w tunice vaginalia świnki morskiej, faktycznie odpowiadają Rickettsiom, tj. zarazkom tyfusu plamistego.
13. Wykazanie, że zarazek szczepów tyfusowych wyhodowanych z organizmu dzikich szczurów: przez Lepina w Grecji, Bruynogha w Belgii i Zwierza w Polsce, wywołuje we wszy typowe wewnątrzkomórkowe zakażenie Rickettsią i że typy Rickettsii pod względem serologicznym odpowiadają najzupełniej Rikettsiom wyhodowanym z meksykańskiego tyfusu plamistego, a więc typowi szczurzemu.
14. Wprowadzenie metody miernego uodpornienia człowieka przeciw durowi osutkowemu przy użyciu surowicy ludzi szczepionych szczepionka Weigla.
15. Opracowanie kombinowanej metody uodporniania człowieka przeciw durowi osutkowemu: po zaszczepieniu szczepionka Weigla kolejne zakażenie żywym zarazkiem duru osutkowego.
16. Przeprowadzenie szerokich wieloletnich badań porównawczych nad skutecznością wszystkich typów szczepionek ochronnych przeciw durowi osutkowemu (szczepionki mysiej Castaneda-Sparrow, szczepionki jajowej Coxa) i wykazanie, że żadna z nich nie dorównuje szczepionce wszowej Weigla.
17. Otrzymanie z czystej hodowli Rickettsii prowazeki we wszach, proteus vulgaris szczep OX/19 i postawienie teorii, że tak ten szczep, jak i inne zarazki wyhodowane z materiału tyfusowego przez różnych autorów, nie odpowiadają wprawdzie zarazkowi tyfusu plamistego, pozostaja jednak w pewnym związku genetycznym z Rickettsją prowazeki.

2) W cytologii:

1. Udowodnienie, że aparat Golgi-Kopscha znajduje się w dojrzałych komórkach płciowych i prawdopodobnie przechodzi z pokolenia na pokolenie
2. Wykazanie, że aparat Golgi-Kopscha występuje we wszystkich komórkach każdego organizmu u wszystkich grup zwierzęcych, a także że aparat ten może być morfologicznie różny u różnych grup zwierzęcych, choć jego struktura chemiczna wykazuje dużą jednolitość
3. Wykazanie, że aparat Golgi-Kopscha jest stałym organem komórki, który nigdy nie znika w żadnej funkcji życiowej komórki, natomiast w życiu komórki spełnia ważne, specyficzne funkcje i nie może być zastąpiony przez żadne inne struktury.

3) W transplantacji:

1. Udowodnienie, że rozwój rysunku i zabarwienia określonej partii ciała u płazów nie jest wynikiem korelatywnego działania całego organizmu, natomiast jest wynikiem czynności determinantów istniejących już w samej skórze larwalnej
2. Udowodnienie, że czynniki wyzwalające metamorfozę u płazów zawarte są w całym organizmie i nie wykazują gatunkowo specyficznego charakteru, że czynniki te istnieją w organizmie larwy płazów nie tylko w stadium jej metamorfozy, ale i po metamorfozie.

Działalność Instytutu Profesora Weigla

Profesor Rudolf Weigl stworzył w swej pracowni lwowską szkołę badań nad durem plamistym i innymi rickettsiozami. Ze szkoły tej wyszedł cały szereg wybitnych pracowników naukowych oraz liczne prace naukowe. Pracownia profesora Weigla stała się ośrodkiem zainteresowania wybitnych badaczy duru plamistego i rickettsioz. Przyjeżdżali do niej Ch. Nicolle (Francja), E.Weil, Breinl (Czechosłowacja), Felix (Palestyna), Kuczyński (Niemcy), Sparrow (Tunis), Polev (Maroko), Anigstein (USA), Combiesco, Zotta (Rumunia), Tchang, Gajdos (Chiny), Mariani (Włochy), co jeszcze bardziej umocniło jej światową pozycję.


Wybitną i aktywną działalność podjął Instytut również na polu badań epidemiologicznych na terenie kraju. Po raz pierwszy podjęto na terenie Polski badania, które prowadzono przez szereg lat na dużą skalę w powiatach: jaworowskim, turczańskim, stryjskim, kołomyjskim, suwalskim, białostockim, kieleckim, limanowskim.