Lwowska Szkoła Geodezyjna
Na to, aby można było mówić o szkole w jakiejś dziedzinie wiedzy muszą istnieć uczeni, których oprócz cech kreatywnych wyróżnia umiejętność przekazywania nowych metod i wyników uczniom, co Jest warunkiem upowszechnienia nowych rozwiązań. Ale i to jeszcze nie wystarcza. Daną szkołę charakteryzować musi pewien szczególny zespół cech. Lwowską Szkolę Geodezyjną, istniejącą w okresie 1919-1941, wyróżniały: otwartość na zachodnio- i środkowoeuropejskie modele kształcenia, racjonalizm wyrażający się w dostosowaniu treści nauczania i przedmiotu badań do aktualnych potrzeb kraju, wysoki stopień świadomości narodowej u profesorów i studentów, łącząca ich wysoka etyka zawodowa, wreszcie - pozazawodowe zainteresowania; polityczne, artystyczne, sportowe.
Trzon otwartego w roku akademickim 1919/20 na Politechnice Lwowskiej Oddziału Mierniczego stanowił zespół trzech katedr geodezyjnych, których kierownikami byli profesorowie: Lucjan Grabowski, Kasper Weigel i Władysław Wojtan. Reprezentowali różne typy osobowości i rozwijali swą aktywność w różnych kierunkach, może w tym właśnie upatrywać trzeba wartości dzieła, które stworzyli wspólnie, a które dziś, z perspektywy ponad pięćdziesięciu lat, bez zastrzeżeń można nazwać Lwowską Szkołą Geodezyjną.
Korzenie Szkoły sięgają początków XIX wieku. Już od 1808 roku w lwowskim liceum typu szkoły wyższej nauczał geometrii praktycznej Austriak z pochodzenia, matematyk Jan Holfeld (1747-1814), który w roku 1796 przeprowadził triangulację zachodniej Galicji. Po śmierci Holfelda wykłady przejął Czech Franciszek Kodesz (1761-1831), również matematyk. Po powtórnej fundacji Uniwersytetu Lwowskiego, od roku 1817 geodezję jako przedmiot nadobowiązkowy wykładano na uniwersytecie- Od roku 1825 w ramach "Freie Studien" wyodrębniona została grupa przedmiotów, których zaliczenie upoważniało kilku rocznie studentów wydziału filozoficznego do wykonywania zawodu "geometry". Połączoną Katedrę Matematyki i Geometrii Praktycznej prowadził w latach 1834-1838 wybitny matematyk austriacki Leopold von Straschnitzky (1813-1852), a następnie przybyły z Wiednia Czech Ignacy Lemoch (1802-1875).
Gdy w związku z utworzeniem Akademii Technicznej przeniesiono od roku 1844 wykłady geometrii praktycznej z uniwersytetu, grono profesorskie rozpoczęło starania w wiedeńskim ministerstwie oświaty O uzyskanie zgody na otworzenie trzyletnich studiów mierniczych. W roku 1852 uzyskano zgodę jedynie na zwiększenie wymiaru godzin nauczania geodezji. W latach 1871-1876 przeprowadzono reorganizację uczelni według wzoru szwajcarsko-niemieckiego: wyodrębniono wydziały i kierunki studiów technicznych. W roku 1871 utworzona została Katedra Zwyczajna Geodezji i Astronomii, której kierownictwo powierzono Polakowi profesorowi Dominikowi Zbrożkowi (1832-1889). Był on wychowankiem lwowskiej akademii, ale studia uzupełniał w Wiedniu i Pradze, gdzie od roku 1867 był asystentem w Katedrze Geodezji. Rozpoczął polską linię geodetów w lwowskiej Akademii Technicznej; jego uczeń Seweryn Widt (1862-1912) po uzyskaniu docentury w Wyższej Szkole Lasowej został kierownikiem utworzonej w roku 1894 Katedry Miernictwa. Wspaniałe wykłady profesora Widta przyczyniły się do popularyzacji geodezji w środowisku technicznym, niestety ciężka choroba przerwała jego działalność dydaktyczną i naukową. W roku 1895 utworzona została druga katedra geodezyjna: Katedra Geodezji Wyższej. Kierownikiem katedry został Czech Wacław Laska (1862-1943), docent geodezji wyższej w praskiej politechnice. W roku 1897 Laska uzyskał habilitację w zakresie astronomii na Uniwersytecie Lwowskim.
Trzyletnie starania grona profesorskiego o zorganizowanie we Lwowie studiów geodezyjnych nie zostały uwieńczone sukcesem. Ministerstwo Oświaty zezwoliło jedynie na otwarcie w Akademii Technicznej dwuletniego Kursu Geometrów jako specjalizacji przy Wydziale Inżynierii. Lwów uzyskał prawo otwarcia studium z dniem 1 października 1896 roku, "pierwszy na wszystkich politechnikach w Austrii". Mimo przedstawionego w ministerstwie memoriału w sprawie rozszerzenia kursu do pełnych studiów akademickich jeszcze w roku 1906, władze utrzymały go w formie dwuletniego studium zawodowego i, aż do roku 1919, było to jedyne w kraju geodezyjne studium półwyższe. Ogólna liczba absolwentów kursów wynosi 405 osób. W trudnych, trwających 23 lata podzaborowych i wojennych warunkach, w jakich działali profesorowie i studiujący na kursach geodeci, wykształcił się zespół wymienionych wcześniej cech Szkoły Lwowskiej, a przede wszystkim najgłębiej rozumiany patriotyzm. Cechowała go odwaga, a w warunkach wojny nawet bohaterstwo, połączone ze świadomym kształtowaniem, etap po etapie, europejskiego standardu nauki polskiej.
Po odzyskaniu niepodległości nie było w Polsce pełnych studiów akademickich w zakresie geodezji. Wieloletnie starania uczonych lwowskich i przygotowany w czasie wojny program studiów umożliwiły przekształcenie Kursu Geometrów w trzy, a od roku 1929 czteroletnie studia akademickie.
Otwarcie w roku akademickim 1919/20 trzyletnich studiów geodezyjnych na Politechnice Lwowskiej można przyjąć za początek działania Lwowskiej Szkoły Geodezyjnej. Tworzyły ją zespoły trzech katedr, z których dwie istniały wcześniej: Katedra Astronomii Sferycznej i Geodezji Wyższej, kierowana przez profesora Grabowskiego, i Miernictwa - kierowana przez Weigla. Utworzono Katedrę Miernictwa II i jej kierownictwo powierzono profesorowi Wojtanowi.
Profesor Lucjan Grabowski (1871-1941) reprezentował klasyczny typ uczonego. Był wszechstronnie wykształcony. Po studiach astronomicznych na Uniwersytecie Jagiellońskim studiował fizykę w Bonn i Monachium, geodezję w Stuttgarcie i Poczdamie oraz specjalne działy astronomii w Pułkowie pod Moskwą. Władał siedmioma językami, pięknie grał na fortepianie, szczególnie muzykę Chopina. Nie założył rodziny, całe swe życie wypełniając nauką. Mimo słabego zdrowia zostawił ogromny dorobek naukowy i organizacyjny. Za najważniejsze dokonanie profesora Grabowskiego uznać dziś trzeba nie całokształt prac teoretycznych związanych głównie z geodezją dynamiczną, ale zorganizowanie we Lwowie działającej nieprzerwanie od 1919 do 1939 roku regularnej służby czasu, ciągłej służby sejsmicznej i stałej - meteorologicznej. Wydawał periodyki, w których publikował wyniki obserwacji, przesłał je do 70 instytutów geofizycznych, sprawił włączenie stacji "Lwów" do światowej sieci obserwacyjnej, była to Jedyna stacja na obszarze całego kraju. W roku 1925 profesor został członkiem Międzynarodowej Unii Astronomicznej. Uczestnictwo w pracach o wymiarze międzynarodowym nie oznaczało braku zainteresowania tematyką aktualnie dla kraju ważną. W odpowiedzi na ankietę dotyczącą wyboru odwzorowania map polskich profesor Grabowski opracował wariant odwzorowania Roussilhe'a, przystosowany do warunków Polski, do którego szereg tabel przygotował młodszy współpracownik profesora Walenty Szpunar. Sam profesor, w roku 1925/26 dokonał precyzyjnego wyznaczenia długości geograficznej Lwowa, powierzając wyznaczenie szerokości adiunktowi dr Ryznerowi w roku 1928/29. Dwukrotnie przeżył profesor Grabowski utratę cennego instrumentarium. Pierwszy raz stało się to w czasie I wojny, gdy zaginęło w Rosji, dokąd zostało wywiezione w związku z planowaną ekspedycją na całkowite zaćmienie słoneczne. Druga wojna okazała się jeszcze okrutniejsza: część instrumentarium spłonęła w maju 1941 roku, reszta została bezmyślnie rozkradziona po zajęciu Lwowa przez Niemców. Przypłacił to profesor załamaniem sił życiowych. Zamarł 24 października 1941 roku.
Profesor Kasper Weigel (1880-1941) był wychowankiem Politechniki Lwowskiej. Jego karierę naukową poprzedzał okres zawodowej pracy inżynierskiej. Studiował w okresie twardych, historycznie uwarunkowanych realiów walki w sejmie i władzach o prawa zawodowe, ochronę tytułu itp. co pozwoliło mu wykształcić umiejętność powiązania teorii z praktyką. Zaznaczało się to zarówno w pracy naukowej, jak i dydaktyce, stając się charakterystyczną cechą Szkoły Lwowskiej. W czasie I wojny, w ramach założonego w 1915 roku Komitetu Techników Polskich, w Wiedniu kontynuował działalność dydaktyczną dla studentów nie uczestniczących bezpośrednio w działaniach wojennych. Zainteresowania naukowe profesora skupiły się na rachunku wyrównawczym, ze szczególnym uwzględnieniem sieci geodezyjnych: światowych, krajowych i lokalnych. Był entuzjastą fotogrametrii, organizatorem w latach 1928-1931 kursów fotografii lotniczej dla delegowanych oficerów WP, uczestniczył w fotogrametrycznym zdjęciu Tatr Wysokich (1924-1927). Reprezentował typ uczonego-światowca, zaangażowanego we wszystkie niemal przejawy życia kraju, miasta, szkoły, w sprawy środowiska zawodowego, studenckiego. Pełnił wiele zaszczytnych funkcji. Był szefem sekcji miernictwa w Ministerstwie Robót Publicznych (1919), prezesem sekcji Komitetu Geo. PAU, prezesem Polskiego Towarzystwa Fotogrametrycznego, rektorem Politechniki Lwowskiej, ale i kuratorem chóru, i wiceprezesem Towarzystwa Literackiego, czynnym w wielu akcjach organizowanych przez organizacje studenckie, przedstawicielem grona profesorskiego, doradcą i opiekunem. Dobrą charakterystyką tej niezwykłej postaci może być następujący cytat: "the geodesist well known abroad, a man who took particular interest in the students and was curator of the technicians choir" zamieszczony w wydanym w stulecie Politechniki Lwowskiej w Londynie wydawnictwie. Profesor Weigel zginął, wraz z jedynym swym synem, zamordowany na Wzgórzach Wuleckich we Lwowie w nocy z 3 na 4 lipca 1941 roku.
Trzecią z głównych postaci Lwowskiej Szkoły Geodezyjnej był profesor Władysław Wojtan (1876-1936). Podobnie jak profesor Weigel, ukończył Wydział Inżynierii Politechniki Lwowskiej. Działalność naukową jeszcze bardziej niż profesor Weigel podporządkował potrzebom kraju. Jego dzieło ocenić dziś można jako podniesienie świadomości środowiska technicznego w zakresie języka zawodowego, Jego źródeł i funkcji. Autorstwo opublikowanej Historii bibliografii słownictwa technicznego polskiego od czasów najdawniejszych do końca 1932 roku i rękopis Bibliografii miernictwa, obejmujący światową literaturę tematyczną do końca 1935 roku, uznać można za pracę benedyktyńską i ten rodzaj służby nauce, który nie wynosząc autora na wyżyny popularności, kładzie trwałe podstawy jej rozwoju. Profesor, nie bez powodu obdarzony przedomkiem "Szczegółowy", swe bogate doświadczenie zawodowe przekazywał młodszym kolegom i studentom, stając się twórcą geodezji miejskiej, ze szczególnym uwzględnieniem tematyki planistycznej w rekonstrukcji układów miejskich. Profesor Wojtan zmarł we Lwowie 12 lutego 1936 roku. Po jego śmierci, w roku 1937 kierownictwo katedry objął nowo mianowany profesor nadzwyczajny Edmund Wilczkiewicz (1891-1946), specjalizujący się w instrumentoznawstwie geodezyjnym i fotogrametrii, autor pierwszego w Polsce podręcznika fotogrametrii.
217 osób, które ukończyły studia geodezyjne we Lwowie, można uważać za kontynuatorów Lwowskiej Szkoły Geodezyjnej. Byli lub są wśród nich uczeni tej miary co: działający w Warszawie profesorowie - Czesław Kamela i Walenty Szpunar, w Krakowie - Mieczysław Wrona, Jan Cisło, Zbigniew Skąpski, w Gliwicach - Michał Paszkiewicz, we Wrocławiu - Roman Hlibowicki, Józef Kożuchowski, w Kanadzie - Teodor Blachut, w Wenezueli Bernard Wahl, w Afryce - o. Balcar, w Stanach Zjednoczonych - Roman Chrząszcz, ale i stanowiący ogromną większość absolwentów "zwykli" inżynierowie, pracujący w różnych okresach i na różnych stanowiskach w kraju i poza jego granicami. Kręgi oddziaływań są różne, a jednak żaden nie może być pominięty, żaden nie jest nieważny, wszystkie bowiem stanowią o wartości dzieła, które rozumiemy dziś pod pojęciem Lwowskiej Szkoły Geodezyjnej.
Wrocław.
Wszystkie prawa zastrzeżone.
