W dniach 1 – 9 listopada 2001 r. odbyła się na Ukrainie oficjalna wizyta duszpasterska patriarchy ormiańskokatolickiego Nersesa Bedrosa XIX z Bejrutu. Wizyta ta, mająca historyczny charakter, zaplanowana była na czerwiec br., tuż po wizycie w Polsce, ale nie doszła wówczas do skutku. Stroną zapraszającą był kardynał Lubomir Huzar, greckokatolicki arcybiskup większy Lwowa. Celem wizyty hierarchy ormiańskiego było odwiedzenie wspólnot Ormian-katolików oraz uczczenie 100 rocznicy śmierci lwowskiego arcybiskupa ormiańskokatolickiego Izaaka Mikołaja Isakowicza.

Przez dwa pierwsze dni dostojny gość przebywał w Kijowie, a następnie udał się do Stanisławowa /obecnie Iwano-Frankiwsk/ i Łyśca, gdzie odwiedził dawne świątynie ormiańskie. Kościół ormiańskim w Stanisławowie, dawne sanktuarium Matki Bożej Łaskawej, jest w dobrym stanie. Po wojnie znajdowało się w nim Muzeum Religii i Ateizmu, a obecnie jest on katedrą prawosławną Natomiast kościół w Łyścu, zamknięty w 1945 r., został w 1997 r. odzyskany i odbudowy przez tamtejszą parafię rzymskokatolicką. Warto przypomnieć, że kościół łysiecki od 1785 r. służył dwóm parafiom: ormiańskiej i łacińskiej, a księża ormiańscy sprawowali posługę duszpasterską w obu wspólnotach. W Stanisławowie patriarcha był bardzo życzliwie przyjęty, a w dawnej plebani ormiańskiej gościł na wspólnym obiedzie z władyką prawosławnym.

Wieczorem w sobotę 4 listopada patriarcha przybył do Lwowa, gdzie zamieszkał w pałacu kard. Huzara, w tym samym pałacu, w którym w czerwcu br. mieszkał Jan Paweł II. Główne uroczystości odbyły się w dniu następnym i rozpoczęły się mszą św. niedzielną sprawowaną w greckokatolickiej katedrze św. Jura., odprawianą za duszę śp. arcybiskupa Izaaka Isakowicza. Nabożeństwo patriarcha sprawował wraz 10 kapłanami, którzy należeli do trzech obrządków katolickich: ormiańskiego, rzymskokatolickiego i greckokatolickiego, zwanego obecnie bizantyńsko-ukraińskim. W czasie mszy św. Nerses Bedros XIX wygłosił homilię, w której przypomniał, że przed wojną Lwów był siedzibą trzech arcybiskupstw katolickich, w tym też ormiańskiego. Następnie opisał zasługi zmarłego arcybiskupa, podkreślając jego przywiązanie do Kościoła i tradycji ormiańskich oraz jego zaangażowanie w sprawy społeczne i charytatywne. Na zakończenie nabożeństwa patriarcha wraz z ks. Mechitarem z Egiptu odśpiewał po ormiańsku modlitwę żałobną za zmarłego arcybiskupa. Nabożeństwo, tak bardzo uroczyste i tak bardzo bogate ze względu na wzajemne splecenie różnych tradycji katolickich, zrobiło na wszystkich ogromne wrażenie. Po mszy św. patriarcha spotkał się z rodziną arcybiskupa Isakowicza, która specjalnie na ten dzień przybyła z Krakowa i z Charkowa.

W tym samym dniu popołudniu gość z Bejrutu wraz towarzyszącymi mu osobami udał się na Cmentarz Łyczakowskim, gdzie nawiedził groby zmarłych duchownych i świeckich ormiańskich. Najpierw modlił się nad grobem arcybiskupa Isakowicza, na którym zapalone znicze i złożono przywieziony z Polski wieniec w barwach ormiańskich, czyli w barwach czerwono-fioletowo-żółtych. Następnie modlił się oraz zapalał znicze nad grobami arcybiskupów ormiańskich: Samuela Cyryla Stefanowicza, Grzegorza Michała Symonowicza i Grzegorza Józefa Romaszkana. Następnie udał się nad wspólny grób lekarza Józefa Torosiewicza, założyciela Bursy Ormiańskiej we Lwowie, i ks. infułata Kajetana Kajetanowicza, wieloletniego dyrektora tej Bursy. Potem udał się do grobowca benedyktynek ormiańskich, który to grobowiec praktycznie jest zniszczony /pozostały jedynie ściany zewnętrzne/. Po drodze nawiedził groby rodziny Petrowiczów, Axentowiczów i Bogdanowiczów oraz grób ks. infułata Dominika Barącza. Nad wszystkimi grobami odmawiano modlitwy żałobne w języku ormiańskim oraz składano wianuszki wykonane z szyszek i nieśmiertelników, wykonane przez podopiecznych Fundacji im. Brata Alberta w Radwanowicach. Nieocenionym przewodnikiem po grobach ormiańskich był p. Jurij Smirnow ze Lwowa, wielki przyjaciel Ormian.

Tego samego dnia wieczorem patriarcha udał się do katedry ormiańskiej, która w chwili obecnej podzielona jest na dwie część. Pierwsza, najstarsza, od niecałego roku użytkowana jest przez Ormiański Kościół Apostolski; druga, nowsza, jest nadal składem ikon i rzeźb kościelnych należących do muzeum narodowego. Obie części oddziela prowizoryczna, drewniana ściana. Pierwsze nabożeństwo w odzyskanej części Ormianie odprawili 6 stycznia br., a 26 czerwca gościli tutaj Jana Pawła II, który przybył tutaj na specjalne swoje życzenie. Zgodnie z ustaleniami, zawartymi z przebywającym w Londynie bp ormiańskim Nathanem, gospodarzem miejsca, patriarcha Nerses Bedros XIX nie sprawował w katedrze mszy św., a jedynie odprawił nabożeństwo żałobne za dusze śp. arcybiskupa Isakowicza. Modlił się również za dusze wszystkich innych arcybiskupów, biskupów, księży i świeckich, chowanych tutaj od XIV do XVIII w., w tym też za patriarchę Stefana, który zmarł we Lwowie w 1551 r. i tutaj też został pochowany. W nabożeństwie uczestniczyła spora grupa Polaków, Ukraińców oraz Ormian, w tym też ks. Tadewos, proboszcz parafii lwowskiej, i siostra biskupa Nathana. Uroczystość była niesłychanie wzruszająca zwłaszcza dla grupy Polaków, najczęściej ormiańskiego pochodzenia, którzy po raz pierwszy od czasów wojny mogli modlić się w katedrze ormiańskiej. Przykrą sprawą był jednak fakt, że ze względu na wspomniany podział katedry zebrani nie mogli złożyć kwiatów pod pomnikiem Izaaka Isakowicza, który zbudowany został w 1905 r., a który znajduje się w zamkniętej części katedry.

Poniedziałek 6 listopada przeznaczony był na oficjalne spotkania patriarchy z władzami państwowymi i samorządowymi. We wtorek i środę hierarcha z Bejrutu udał się do Charkowa, leżącego na drugim końcu Ukrainy /1100 km od Lwowa/, aby spotkać się z tamtejszymi Ormianami-katolikami. Parafia katolicka założona została w XIX w. przez katolików /głównie Polaków, Litwinów, Niemców i Ormian/ mieszkających w dawnej guberni charkowskiej. Kościół pw. Wniebowzięcia NMP zbudowany został w 1894 r. Wokół kościoła zbudowano szereg obiektów, w tym ochronki dla dzieci, dom dla starców i polski dom kultury. Po rewolucji październikowej, w 1923 r. zamordowano wszystkich 6 kapłanów /3 Polaków, 1 Litwin, 1 Niemiec i 1 Ormian/ a ok. 150 rodzin katolickich zostało wywiezionych na Sybir; kościół został zamieniony na magazyn.

W 1991 r. został on odzyskany przez katolików; do dnia dzisiejszego trwa jego rekonstrukcja. W maju 2002 r. ma on stać się katedrą nowopowstałej diecezji charkowskiej. Przy świątyni charkowskiej powstała też wspólnota Ormian-katolików, będących emigrantami z Gruzji. Ze tą właśnie wspólnotą spotkał się patriarcha. Spotkanie było niesłychanie serdeczne. Gościa przed mszą św. przywitała siostra franciszkanka Miriam Isakowicz, cioteczka prawnuczka arcybiskupa Isakowicza, pracująca na Ukrainie od 1991 r. Po mszy św. natomiast charkowscy Ormianie przygotowali kolację z oryginalnymi potrawami ormiańskimi.

Patriarcha Nerses Bedros XIX po powrocie do Kijowa odleciał do Rzymu, a stamtąd do Bejrutu. Jak powszechnie wiadomo wizyta patriarchy miała na celu przygotowanie gruntu pod wskrzeszenie struktur Kościoła Ormiańskokatolickiego na Ukrainie. W tym kraju nie ma bowiem ani jednego kapłana ormiańskokatolickiego /ostatni, ks. Samuel Manugiewicz, senator II Rzeczpospolitej, zmarł w Kutach w 1956 r./, a opiekę nad Ormianami-katolikami sprawują księża rzymskokatoliccy. Od 1938 r. nie obsadzona jest też archidiecezja ormiańska we Lwowie. Wierni ormiańscy na Ukrainie podlegają więc arcybiskupowi Nersesowi Der-Nersesianowi, który rezydując w Giumri w Armenii, jest ordynariuszem na teren Armenii, Gruzji, Białorusi i Ukrainy. Ta sytuacja jest prowizoryczna i czeka na normalne rozwiązanie. Oby nastąpiło ono jak najszybciej, aby wspaniałe tradycje Ormian z Kijowa, Lwowa i Kamieńca Podolskiego mogły być kontynuowane.

Ks. Tadeusz Isakowicz-Zaleski